Những “rào cản” cần “gỡ” khi triển khai cao tốc Bắc-Nam giai đoạn 2

01/12/2022

Các dự án cao tốc Bắc – Nam phía Đông giai đoạn 2 (2021-2025) đã đi đến những bước cuối cùng chuẩn bị khởi công vào tháng 12 theo đúng lộ trình Chính phủ yêu cầu. Tuy nhiên, có một số “rảo cản” cần “gỡ” sớm để dự án hoàn thành đúng tiến độ.

Theo kế hoạch của Bộ GTVT, đến cuối tháng 12/2022 tất cả 12 dự án thành phần cao tốc Bắc-Nam giai đoạn 2 (2021-2025) đều phải đảm bảo đủ điều kiện khởi công 1 gói thầu. Thời điểm khởi công “siêu dự án” này đang cận kề, song vẫn còn nhiều bất cập ở dự án thành phần giai đoạn 1 đang hiện hữu, chưa có giải pháp cụ thể nào để tháo gỡ các khó khăn, tồn tại, và đây cũng rất có thể là “rào cản” cản trở tiến độ thực hiện dự án thành phần giai đoạn 2.

Nhà thầu thi công cao tốc Bắc – Nam đoạn Mai Sơn-QL45.

Ám ảnh thiếu vật liệu, bão giá

Một trong những nỗi ám ảnh lớn nhất đối với các dự án xây dựng hạ tầng giao thông trong thời gian qua chính là vật liệu phục vụ công tác thi công. Riêng đối với cao tốc Bắc – Nam, nguồn vật liệu khan hiếm, “bão giá” vật liệu đã càn quét từ khi giai đoạn 1 của dự án đang triển khai và vẫn đang là “điểm nóng” nhức nhối cho đến tận bây giờ.

Nguyên nhân được cho là xuất phát từ các quy định hiện hành về thủ tục cấp phép khai thác mỏ vật liệu, quy hoạch bãi đổ thải vẫn còn chồng chéo giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường với các địa phương, dẫn tới hiện tượng khan hiếm nguồn vật liệu, vật liệu đào không thích hợp không thể vận chuyển đi xử lý. Điều này vô tình tạo điều kiện cho các chủ mỏ, chủ bãi thải đang có quyền khai thác đầu cơ nâng giá, giá bán khác với giá công bố nhằm trốn thuế, trốn nghĩa vụ ngân sách khác.

Thêm vào đó công tác giải phóng mặt bằng chậm, bàn giao mặt bằng xôi đỗ khiến nhà thầu không thể thi công đồng loạt, đồng bộ mà phải vừa làm vừa chờ, đến khi nhận đủ mặt bằng, để kịp tiến độ theo yêu cầu thì nhà thầu phải tăng ca/kíp để thi công, tuy nhiên đơn giá nhân công, ca máy công bố chậm, đặc biệt chưa ban hành và không tính chi phí nhân công làm ca 3… Trong khi đó, việc tổ chức thi công ca 3, nhà thầu phải trả chi phí bằng 1,3 lần tiền công ca ngày.

Việc công bố giá vật liệu, giá nhân công của các địa phương ban hành không kịp thời và chỉ phù hợp cho các dự án xây dựng hạ tầng giao thông quy mô nhỏ, khối lượng ít, yêu cầu kỹ thuật không cao và thi công trong thời gian dài trên địa bàn, mà không phù hợp với các công trình đặc biệt như đường cao tốc có yêu cầu kỹ thuật cao, phức tạp, thi công trong thời gian ngắn.

Nhà thầu thi công cao tốc Bắc – Nam đang bị ám ảnh thiếu vật liệu, bão giá.

Trong tháng 7 vừa qua, hơn 20 nhà thầu của dự án đường cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 1 đã đồng loạt kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ và các Bộ ngành liên quan tháo gỡ kịp thời khó khăn về “bão giá” vật liệu để các dự án không “vỡ” tiến độ.

Giá vật liệu tăng “phi mã”, giá nhân công tăng… khiến nhiều nhà thầu rơi vào tình trạng mất cân đối dòng tiền, suy kiệt về tài chính, tiền thanh toán từ chủ đầu tư không đủ trang trải chi phí thi công vì đã chạm ngưỡng hạn mức vay ngân hàng để bù đắp thiếu hụt dòng tiền. Được biết, theo tính toán sơ bộ, đa số nhà thầu thực hiện dự án cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 1 đang rơi vào tình cảnh thua lỗ từ 20 – 30%.

Bất cập điển hình khác phải kể đến đó là sự lỏng lẻo trong công tác quản lý, năng lực quản lý và sự nhũng nhiễu nhà thầu như hiện nay. Đây là vấn đề nghiêm trọng tác động tiêu cực đến chất lượng và tiến độ các công trình dự án cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2. Vẫn còn tình trạng “mạnh ai nấy lo” xảy ra ở các Ban Quản lý, Tư vấn giám sát với các nhà thầu, bộ máy quản lý và năng lực tổ chức điều hành yếu và thiếu tính đồng bộ, thống nhất.

Đó chỉ là một số trong rất nhiều bất cập đang hiện hữu khiến công tác triển khai cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2 đứng trước nguy cơ rơi vào thế khó, đòi hỏi cần có sự vào cuộc kịp thời của Quốc hội, Chính phủ, các Bộ ngành để tạo niềm tin và động lực cho các nhà thầu tham gia các dự án giao thông trọng điểm quốc gia này.

Gỡ “rào cản” để giai đoạn 2 về đích đúng hẹn

Được biết dự án cao tốc Bắc-Nam giai đoạn 2 được Bộ GTVT phê duyệt, phần xây lắp các gói thầu vẫn được áp dụng loại hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh. Trường hợp biến động giá vật liệu, việc bù giá sẽ thực hiện dựa trên chỉ số giá vật liệu do địa phương công bố. Tuy nhiên, từ thực tế triển khai dự án cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 1 cho thấy các quy định hiện hành còn nhiều bất cập, công tác ban hành chỉ số giá của các địa phương chậm và không phù hợp, không sát với thực tế dẫn tới không đủ chi phí bù đắp cho việc trượt giá.

Song song với việc hoàn thành một số dự án cao tốc Bắc- Nam giai đoạn 1, Bộ GTVT sẽ khởi công 12 gói thầu của các dự án giai đoạn 2. 

Một “ông lớn” trong ngành thi công xây dựng các công trình giao thông đường bộ cho hay: “Các nhà thầu đều đang trông chờ vào những động thái quan tâm, giải quyết từ Nhà nước. Chúng tôi đề nghị các cơ quan chức năng có các biện pháp kịp thời để bình ổn giá vật liệu xây dựng, cho phép chủ đầu tư và nhà thầu phối hợp cùng các đơn vị tư vấn để xây dựng chỉ số giá riêng cho những dự án đặc thù như cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 1, giai đoạn 2. Cũng cần xử lý nghiêm những hành vi đầu cơ, găm hàng nhằm nâng giá, nhũng nhiễu doanh nghiệp”.

Bên cạnh đó, có nhiều ý kiến kiến nghị Bộ GTVT song song việc tiếp tục đánh giá chất lượng các nhà thầu đã và đang thi công giai đoạn 1, loại bỏ nhà thầu yếu kém không đáp ứng chất lượng và tiến độ công trình, ưu tiên lựa chọn các nhà thầu có năng lực và kinh nghiệm hoàn thành các công trình cao tốc có quy mô tương tự, thì cũng cần chấm điểm năng lực Ban Quản lý dự án.

Đồng thời, dự án cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2 có tính chất phức tạp, đi qua các điều kiện địa hình khó khăn nên công tác thiết kế, thẩm tra, thẩm định trong thời gian ngắn cần có chế tài ràng buộc để xử lý cá nhân, tập thể với các đơn vị Thẩm định, thẩm tra, tư vấn khi để xảy ra tình trạng xác định mỏ vật liệu, bãi thải, các mặt bằng phụ trợ… không đảm bảo cho công tác thi công. Giá dự toán cần phải được tính đúng, tính đủ trên cơ sở việc công bố giá, đồng thời chỉ số giá xây dựng của địa phương cũng cần được cập nhật chính xác, bám sát thực tiễn.

Có một số “rảo cản” cần “gỡ” sớm để dự án cao tốc Bắc – Nam hoàn thành đúng tiến độ. 

Đây là giai đoạn Chính phủ dốc toàn lực để phát triển hạ tầng giao thông, cao tốc Bắc – Nam phía Đông giai đoạn 2 cũng được áp dụng nhiều cơ chế đặc thù để rút ngắn thời gian thực hiện. Tuy nhiên, các Bộ ngành, địa phương cần sớm tháo gỡ, xử lý dứt điểm các bất cập đang tồn tại ở dự án thành phần giai đoạn 1 để phần nào giải quyết khó khăn và tạo dựng niềm tin cho các nhà thầu tham gia thực hiện cao tốc Bắc – Nam giai đoạn 2 hoàn thành theo đúng tiến độ đặt ra.

Theo Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Thịnh, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, để đảm bảo các dự án cao tốc giai đoạn 2 được thực hiện hiệu quả, cơ chế giám sát triển khai thực hiện là hết sức quan trọng. Ngoài việc thực hiện tốt quy định của pháp luật về giám sát, cần bổ sung thêm một công cụ giám sát nữa đó là giám sát cộng đồng chuyên gia.

“Với quan điểm đó, tôi đề xuất giải pháp như sau, giao Ủy ban MTTQ Việt Nam chủ trì phối hợp Ủy ban Kinh tế Quốc hội, các hội nghề nghiệp chuyên ngành thành lập Tổ Giám sát cộng đồng chuyên gia. Chất lượng của các thành viên sẽ quyết định nhiều đến hiệu quả hoạt động của Tổ. Tổ sẽ có kế hoạch giám sát cụ thể, theo từng giai đoạn của dự án, lắng nghe ý kiến của nhà thầu, của chủ đầu tư và các cơ quan quản lý để kịp thời có các báo cáo giám sát, trong đó có kiến nghị cấp có thẩm quyền chỉ đạo giải quyết các vấn đề còn vướng mắc hoặc chưa đúng quy định của các bên liên quan”, ông Thịnh nêu ý kiến.

Còn theo Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Duy Lâm, hiện nay, các đơn vị tư vấn đã cơ bản hoàn thành công tác khảo sát địa hình, địa chất, thủy văn. Công tác lập hồ sơ thiết kế, dự toán, thẩm tra, thẩm định đang được tiến hành song song, đáp ứng tiến độ yêu cầu và trình duyệt đợt 1 (mỗi dự án thành phần chọn 1 gói thầu xây lắp thuận lợi) để tổ chức thẩm định.

“Bộ GTVT đã có văn bản gửi Kiểm toán Nhà nước để phối hợp kiểm toán hồ sơ thiết kế kỹ thuật và dự toán xây dựng công trình các đoạn tuyến/gói thầu xây lắp trước khi chỉ định thầu theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, đảm bảo tiến độ khởi công dự án trước ngày 31/12/2022”, ông Nguyễn Duy Lâm nói./.

Phi Long